“Chuyển hóa cuộc đời hiện tại để sống an vui về sau” – chị Thơm
Những tin nhắn lúc giữa trưa
12 giờ 36 phút. Điện thoại của chị Thơm – một người làm tư vấn gia đình – rung lên liên tục. Ở đầu dây bên kia là một người phụ nữ trung niên với giọng run rẩy:
“Cô thương ơi, cô giúp chị với. Cho hai bố con hòa thuận nhau… anh Minh đi về sáng giờ đang chửi, chị lo lắm sợ Nam nó nghĩ quẩn.”
Tin nhắn kế tiếp dồn dập, như trút hết nỗi sợ sau những ngày dài căng thẳng:
“Chỉ mong cho hai bố con hiểu nhau và để khỏi oán kết nữa. Từ giờ đến chiều cô giúp chị với nhé.”
Một gia đình, ba mối quan hệ cùng lúc căng như dây đàn: vợ chồng cãi vã, cha – con đối đầu, anh – em suýt xô xát. Bế tắc đến mức, đã có lúc chị Hoa tính chuyện bán nhà để thoát khỏi vòng xoáy mâu thuẫn. Và ở trung tâm cơn xoáy ấy là một thiếu niên… lặng im.
“Năn nỉ cả tháng Nam mới chịu gặp”
Theo lời chị Hoa, cậu con trai Nam gần đây thường xuyên thu mình, mất kết nối với bố. Gọi dậy ăn sáng, con “vâng” nhưng vẫn nằm im; nói chuyện, con lảng đi; nhắc nhở, con cau lại. Mỗi cuộc trao đổi giữa hai bố con đều có nguy cơ nổ tung chỉ vì một câu nói “không vừa tai”.
“Em thuyết phục mãi, năn nỉ cả tháng Nam mới chịu gặp,” chị Hoa kể. Một lời thú nhận chân thật cho thấy mức độ bế tắc: khi đứa trẻ đóng cửa, cả nhà đứng ngoài.
Trong nhiều gia đình Việt, khoảnh cách cha – con tuổi dậy thì thường bị gọi bằng những cái tên nhẹ nhàng như “lệch nhịp”, “khó bảo”. Nhưng phía sau là một hệ sinh thái cảm xúc phức tạp: kỳ vọng, nỗi sợ, bản ngã và những tổn thương nhỏ tích lũy theo năm tháng. Nếu không có “cầu nối”, những mảnh vỡ ấy rất dễ cứa vào nhau.
Nhân vật trung gian: người “dịch” những điều chưa kịp nói
Nhận lời mời, chị Thơm – người sáng lập Sống An Vui – chọn phương án tưởng đơn giản mà không hề dễ: gặp riêng bố mẹ trước, rồi mới gặp con.
“Lên cả ba thì khó giải quyết chị ạ,” chị nhắn lại. Kinh nghiệm nhiều năm cho chị biết: khi cảm xúc đang bốc, đưa tất cả vào một phòng đôi khi chỉ khiến mâu thuẫn… đi xa hơn.
Buổi hẹn được sắp vào chiều hôm sau. Trước đó, chị Hoa bồn chồn đến mức nhắn thêm giữa đêm: “Cô ơi, video hôm qua… với anh Minh là cô Thơm bảo xóa đi. Không gửi cho ai nữa để anh khỏi mắng chị.”
Lời dặn nghe tưởng nhỏ nhặt lại là nguyên tắc lớn của nghề hỗ trợ: bảo mật để người trong cuộc dám thả lỏng.
Buổi gặp bản lề: từ “đối đầu” sang “đối thoại”
Buổi làm việc đầu tiên kéo dài hơn dự kiến. Không phải vì những bài giảng, mà vì những khoảng lặng.
Anh Minh và chị Hoa được mời thử một số bài tập giao tiếp “không ngắt lời”, mỗi lượt nói chỉ có 3 phút và phải bắt đầu bằng cấu trúc: “Tôi – cảm xúc – nhu cầu”. Ví dụ: “Tôi thấy mệt và tủi khi Nam không nhìn mình; tôi cần một cách nói chuyện để con không cảm thấy bị xét nét.”
Bên cạnh khung tâm lý, chị Thơm sử dụng thêm công cụ “giao điểm số” – cách gọi tắt cho bộ phương pháp đọc tên – ngày sinh – năng lượng cá nhân để giải thích khác biệt tính cách giữa các thành viên.
Trong câu chuyện này, “nút thắt” được tìm thấy ở nhu cầu được tôn trọng của cả anh Minh và Nam. Bố thấy mình bị thách thức khi con im lặng; con thấy mình bị điều khiển khi bố quát. Từ đó, ba quy ước mới được thống nhất:
- Không tranh cãi khi một bên đang giận. Mỗi người có quyền xin “tạm dừng 20 phút”.
- Anh Minh chuyển từ mệnh lệnh sang gợi ý.
- Nam phải phản hồi bằng hành động nhỏ, ít nhất một việc nhà/ngày.
“Chỉ cần các anh chị đồng ý thử trong 72 giờ,” chị Thơm nói, “và tôi theo sát qua tin nhắn.”
Tín hiệu đầu tiên: bữa cơm chung
Tối hôm đó, 21 giờ. Tin nhắn từ chị Hoa:
“Cô Thơm ơi, ăn cơm chưa. Nam nay ngoan lắm, xuống ăn cơm cùng bố mẹ, rồi rửa chén.”
Kèm theo là một bức ảnh chụp từ phía sau: một cậu thiếu niên đang đứng trước bồn rửa bát, dáng hơi gầy, chân trần, đôi vai thoáng khép lại nhưng không còn phòng thủ như những ngày trước.
Sáng hôm sau: “Nam sáng nay chị gọi xuống ăn sáng là cháu dậy luôn. Mọi bữa gọi dậy cứ ‘vâng’, rồi để đấy. Có dậy luôn đâu?”
Niềm vui nhỏ nhưng với chị Hoa là cả một bước tiến: “Tối hôm qua về, chị mừng quá không ngủ được.”
Khi anh em cũng… “hạ hỏa”
Trước kia, Hải và Phong – hai anh em trong nhà – chỉ một trục trặc nhỏ cũng có thể leo thang thành lời qua tiếng lại. Sau buổi làm việc, chị Hoa báo: “Anh em đã chịu nói chuyện lại. Không còn ‘chọc’ nhau kiểu cũ.”
Áp lực giữa bố – con giảm, năng lượng phòng thủ giữa anh – em cũng hạ xuống. Không cần “điều trị” từng cặp, mà sửa cái trục – chính là giao tiếp và kỳ vọng của người lớn.
Vì sao “một buổi” có thể thay đổi cục diện?
Sự thay đổi sau một buổi không phải là phép màu. Đó là khoảnh khắc chốt được “nút thắt” – khi các bên hiểu vì sao mình phản xạ như thế, đồng thời có bộ quy tắc hành vi cụ thể để cùng thử.
Với gia đình này, “nút thắt” là vòng lặp ra lệnh – im lặng – bùng nổ. Khi vòng lặp bị phá bằng 3 quy ước, niềm tin mới xuất hiện: hóa ra, chúng ta vẫn có thể nói chuyện mà không thua – thắng.
Checklist nhỏ cho những gia đình đang “kẹt”
- Đặt quy ước dừng tranh cãi: “Em/anh xin tạm dừng 20 phút”.
- Chuyển mệnh lệnh thành lựa chọn.
- Mỗi ngày một hành động nhà.
- Ăn cùng nhau ít nhất 1 bữa/ngày.
- Nói theo cấu trúc “Tôi – cảm xúc – nhu cầu”.
- Ghi nhận tiến bộ nhỏ ngay khi thấy.
- Xin trợ giúp sớm.
Hồi kết mở: hòa thuận – rồi sẽ bền
Đến thời điểm bài viết này, gia đình chị Hoa đã có những thay đổi nhìn thấy bằng mắt thường: vợ chồng giảm hẳn cãi vã, cha và con có bữa cơm chung, anh em không còn căng.
Cậu Nam bắt đầu rửa chén mỗi tối – hành động nhỏ nhưng là biểu tượng của sự tham gia.
Liệu những thay đổi ấy có bền? Câu trả lời nằm ở kỷ luật thực hành của cả nhà. Mỗi tuần, họ có một buổi trao đổi ngắn 30 phút, hỏi nhau ba câu: “Tuần qua điều gì ổn?”, “Điều gì chưa ổn?”, “Tuần tới ta thử khác đi thế nào?”
Với chị Hoa, sự bình an đã trở lại đủ để chị đùa: “Nam rửa chén rồi nhé!” Còn với anh Minh, chiến thắng lớn nhất có lẽ là học được cách thắng chính cái tôi – để con trai không phải thắng – thua với mình nữa, mà được lớn lên bên mình.
